• ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੇ ਸਰਬਰਾਹ (ਜਥੇਦਾਰ) ਦੀ ਵਿਵਾਦਿਤ ਕਾਰਵਾਈ ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਸਰ ਵੱਟ ਜਾਂਦੇ ਚੁੱਪ
• ਕੌਣ ਸਹੀ?  ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਦਸਵਾਂ ਜਥੇਦਾਰ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ

ਜੀ ਹਾਂ, ਤੁਸੀਂ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਪੜ ਰਹੇ ਹੋ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇਕ ਘਟਨਾਚੱਕਰ ਘਟਨਾ ਦੇ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੰਥਕ ਮੋਹਤਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਉੱਪਰ ਝਾਤ ਪਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਾਂਡ ਜਿਸ ਵਿਚ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਰੇਜਿਨਾਲਡ ਡਾਇਰ  ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਉੱਤੇ ਨਿਹੱਥੀ ਭੀੜ ਉੱਤੇ ਅੰਨੇਵਾਹ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ।  ਇਸ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਣਗਿਣਤ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ,  ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਲ਼ਹਿਰ ਫੈਲ ਗਈ ਸੀ ।

ਪਰ ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਹੈਰਾਨੀਕੁੰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਘਿਨਾਉਣੀ ਘਟਨਾ ਦੇ ਕੁੱਝ ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਉਸੇ ਕਸਾਈ ਰੂਪੀ  ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਰਬਉੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ  ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ  ਵਲੋਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ  ਵਿੱਚ ਸੱਦ ਕੇ ਸਿਰੋਪਾ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾਨ ਦੇਕੇ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਹ ਘਟਨਾ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦ ਅਤੇ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਹੀ ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਓਹੀ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾ ਕੇ ਹਟੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਆਓ ਅੱਜ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਇਸ ਦਿਲਚਸਪ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ। ਇਸੇ ਮਹੀਨੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਦੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਨਲ ਰੇਜਿਨਾਲਡ ਐਡਵਰਡ ਡਾਇਰ  ਅਤੇ ਲੇਫਟਿਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਸਰ ਹੇਰੋਲਡ ਰਾਡਨ ਬਰਿਗਸ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸੱਦਿਆ ਗਿਆ  ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਨੂੰ ‘ਬਖ਼ਸ਼’ ਦੇਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।

ਗੱਲ ਇੱਥੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮੁੱਕ ਗਈ ਸਗੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਕਰਨਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਇਸ ਕਥਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸਿੱਖ ਬਣਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਬਾਕਾਇਦਾ ਜਿਕਰ ਡਾਇਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਫਰਾਂਸਿਸ ਐਨੀ ਟਰੇਵਰ ਓਮੇਨੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ  ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ  ਪਤੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸਮਾਰੋਹ  ਦੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ।

ਡਾਇਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਨੁਸਾਰ  ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਰਬਉੱਚ ਸੰਸਥਾ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’  ਦੇ ਲੋਕ ਆਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਜਾਨ ਨਿਕੋਲਸਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਬਣ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਿਗੇਡਿਅਰ ਜਨਰਲ ਜਾਨ ਨਿਕੋਲਸਨ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ‘ਸੰਤ’ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖਣ ਲਗ ਗਏ ਸਨ ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਵਲੋਂ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਸਨਕੀ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ,  ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਤਰ੍ਹਾਂ – ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਫੈਲਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਲੋਕ ਉਸਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇਣ ਲੱਗ ਗਏ ਸਨ ।

ਪਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਡਾਇਰ  ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਿੱਖ ਬਣਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਾਲ ਲੰਬੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ,  ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ । ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਬਰਿਗੇਡਿਅਰ ਜਨਰਲ ਜਾਨ ਨਿਕੋਲਸਨ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਦੇਕੇ ਸਿੱਖ ਬਣ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ । 

ਜਦੋਂ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਵਿਵਾਦਿਤ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਗਿਆਨੀ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਦੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਹ ਅਜੋਕੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਦੇ ਨਾਨਾ ਜੀ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਦੇ ਨਾਨਾ ਜੀ ਉਸ ਕਰਨਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ‘ਸਾਹਿਬ’ ਕਹਿਕੇ ਬੁਲਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸੀ ।

ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਹਿਬ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਪਛਾਣ ਕੇਸ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਛੋਟ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੰਬੇ ਵਾਲ ਰੱਖਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਪਰ ਇਸਦੇ ਬਾਦ ਡਾਇਰ  ਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰਾਂ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਸਿਗਰੇਟ ਪੀਣਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡੇਗਾ। ਜੱਥੇਦਾਰ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚਾਪਲੂਸੀ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਕਰਕੇ ਸਿਗਰਟ ਪੀਣਾ ਛੱਡ ਦੇਵੇ । ਪਰ  ਡਾਇਰ ਨੇ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਦਾ ਮਜਾਕ ਉਡਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਹਰ ਸਾਲ ਇੱਕ ਸਿਗਰਟ ਪੀਣਾ ਘੱਟ ਕਰਨ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ ।

ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਡਾਇਰ ਅਤੇ ਬਰਿਗਸ ਨੂੰ ਸੱਦ ਕੇ ਕਿਰਪਾਨ ਅਤੇ ਸਿਰੋਪੇ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ‘ਸਿਰੋਪਾ’ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਅਰਥ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੈਰਾਂ ਤੱਕ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ’ ਲਈ ਉਸਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਹ ਧੰਨਵਾਦੀ ਮਤਾ ਕਿਉਂ ਪਾਸ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਦਿਲਚਸਪ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।

ਇਸਦੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਡਾਇਰ ਅਫਗਾਨ ਲੜਾਈ ਲਈ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਛੱਡਕੇ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਉਸਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ 10 000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ । ਡਾਇਰ ਨੇ ਇਸ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਉੱਪਰਲੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਕੋਲ ਭੇਜਿਆ ,  ਪਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਅੱਜ ਅਜਿਹੇ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਲੰਡਨ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਜਲਿਆਵਾਂਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਕੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਚਾਪਲੂਸੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਘੋਰ ਅਣਦੇਖੀ ਨੂੰ ਅੱਖੋਂ ਉਹਲੇ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

 ਇੱਥੇ ਇਹ ਗੱਲ ਵੀ ਵਿਚਾਰਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਵਾਉਣ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਇਕ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਇਹ ਵੀ ਕੌੜੀ ਹਕੀਕਤ ਹੈ ਕਿ ਉਸਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’  ਦੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ (ਸਰਬਰਾਹਾਂ) ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਵੀ ਅੰਗ੍ਰੇਜ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ।

ਸਰਦਾਰ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਨਾ ਜੀ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕਾਰਨ ਚਾਪਲੂਸੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਜਾਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਦਬਾਅ ਵਿਚ ਸਨ?  ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਅਗਲੇ ਘਟਨਾਚੱਕਰ ਦੇ ਵਰਨਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਠਕ ਖੁਦ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ, ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਲਾਸ਼ਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਲਈ ਲਿਜਾਣ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਲੈਣੀ ਪਈ। ਅੰਗ੍ਰੇਜ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਤੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਿਰਫ 8 ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠਾ ਹੋਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ । ਡਾਇਰ ਨੇ ਇੱਕ ਆਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕਰਕੇ ਸਾਰਿਆ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਅੰਤਮ ਕਿਰਿਆ – ਕਰਮ ਨਿੱਪਟਾਉਣ ਅਤੇ ਘਰ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ।

ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕੋਲ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਅਤੇ ਬੈਠਕ ਹੋਣੀ ਹੈ। ਤੱਦ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਰਹੇ ਜੇਰਾਰਡ ਏਂਟਰੁਥਰ ਵਾਥੇਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਗੋਲਡਨ ਟੇਂਪਲ ਉੱਤੇ ਗੋਲੀ ਬਾਰੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਇਸਦੇ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਡਾਇਰ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰਨੀ ਪਈ ਸੀ।

ਇਸਦੇ ਬਾਦ ਡਾਇਰ ਨੇ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’  ਦੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਨੂੰ ਬੁਲਾਵਾ ਭੇਜਿਆ । ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦਾ ਵਫਾਦਾਰ ਸਿੱਖ ਨੇਤਾ ਸਰਦਾਰ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ  ਮਜੀਠੀਆ ਵੀ ਅੱਪੜਿਆ ।  ਡਾਇਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਕਿ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ 150 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਬਲਿਕ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਡਇਰ ਨੇ ਪੂਰੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਖੜੇ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਧਮਕਾਇਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਲੜਾਈ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਇਸਦੇ ਲਈ ਵੀ ਤਿਆਰ ਹੈ ।

ਡਾਇਰ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਧਮਕਾਇਆ ਕਿ ਉਸਦੇ ਲਈ ਫ਼ਰਾਂਸ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਲੜਾਈ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹੀ ਹੈ । ਉਸਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਖੋਲਕੇ ਚੁਪਚਾਪ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ । ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਡਾਇਰ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ‘ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਖਿਅਕ’ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ । 

ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਡਾਇਰ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਵਫਾਦਾਰ ਬਣਾਕੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜਾਂ  ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਰਹੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਉੱਪਰ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਨ, ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਉਸਨੂੰ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ ਸੀ ਕਿ ਅੰਗ੍ਰੇਜ ਫੌਜੀਆਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਕੁੜੀਆਂ ਨਾਲ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਵੀ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।

ਉਸਨੇ ਇਸ ਲਈ ਕੂਟਨੀਤੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਬੈਠਕ ਨਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਜੱਥੇਦਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਕੋਲੋਂ ਲੈ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸੰਭਵ ਤੌਰ ਤੇ ਉਪਰੋਕਤ ਗੰਭੀਰ ਚਰਚਾਵਾਂ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਸੀ।

ਹੁਣ ਤਕ ਤਰਨਤਾਰਨ ਅਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਤੋਂ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਉਸ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਨੌਸ਼ਹਿਰੇ ਦੇ ਦੋਹਤਰੇ ਹਨ ਜੋ 2002 ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਗਲਤ ਸਵੀਕਾਰਦੇ ਹੋਏ ਦੱਬੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕੌਮ ਕੋਲੋਂ ਮੁਆਫੀ ਵੀ ਮੰਗ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਨਾ ਜੀ ਵਾਂਗ ਕਈ ਵਿਵਾਦਾਂ ਵਿਚ ਘਿਰੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਾਨ ਨੇ 2007 ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ‘ਅੱਤਵਾਦੀ’ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਕਿਸ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ। ਅੱਜ ਫਿਰ ਇਹ ਚਰਚਾ ਸੱਥਾਂ ਵਿਚ ਛਿੜ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਆਖਰ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ  ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ੀ ਨਾਲ ਦੇਖਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹਾਂ। ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਵੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਪੱਖੀ ਪੜਚੋਲ ਦੀ ਕਸਵੱਟੀ ਵਿਚੋਂ ਵਾਰ ਵਾਰ ਲੰਘਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ

ਸੰਪਾਦਕ, ਕੇਸਰੀ ਵਿਰਾਸਤ