ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦਾ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਤਿਉਹਾਰ ਹਾੜ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

               ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਆਸ ਪੂਰਨਿਮਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਵਿਆਸ ਨੇ ਸਾਡੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉੱਤਮ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਕੇ, ਇਸ ਦੇ ਮਹਾਨ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਆਚਰਣ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਕੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਬਲਕਿ ਸਮੁੱਚੀ ਮਾਨਵ ਜਾਤੀ ਦਾ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਲਈ ਭਗਵਾਨ ਵੇਦ ਵਿਆਸ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਗੁਰੂ ਹਨ।  

 ਇਸ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ – *”ਵਿਆਸੋਨਾਰਾਇਣਮ ਸਵਯਮ”*। ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਨੂੰ ਵਿਆਸ ਪੂਰਨਿਮਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਮੰਨਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ।

*ਵਿਅਕਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨਹੀਂ, ਅਸੂਲਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ* – ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸੰਘ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ। ਸਾਡੇ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਡਾ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਚ ਇੰਨੇ ਗੁਣ ਲੱਭਣੇ ਔਖੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਚ ਕੁਝ ਚੰਗੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਸਾਡੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਨਿਰਾਦਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਅਸੀਂ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਤੁੱਛ ਸਮਝਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਈਏ। ਇਹ ਸਭ ਡੂੰਘੀ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਥੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨਾ ਵੱਡਾ ਪਾਪ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

                ਗਾਇਤਰੀ ਮੰਤਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਤਪੱਸਵੀ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਦਰਸ਼ਕ ਸਨ। ਪਰ ਉਹ ਵੀ ਡਿੱਗ ਪਏ। ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਹੰਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਉਹ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਸੰਘ ਦੇ ਕਾਰਜ ਵਿਚ ਇਹ ਉਚਿਤ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਭਾਵਨਾ, ਚਿੰਨ੍ਹ, ਲੱਛਣ ਜਾਂ ਪ੍ਰਤੀਕ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਮੰਨੀਏ। ਅਸੀਂ ਸੰਘ ਦੇ ਕਾਰਜ ਰਾਹੀਂ ਪੂਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲਿਆ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਟੀਚੇ ਵੱਲ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਸਕੇ।

               *ਊਰਜਾਵਾਨ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਿਆਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ*— ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜੀਵਨ ਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਯੱਗ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। *ਯੱਗ* ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਕਈ ਅਰਥ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਕੇ ਸਮੂਹਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਨੂੰ ਯੱਗ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਯੱਗ ਭਗਤੀ, ਤਿਆਗ, ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਤਪੱਸਿਆ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਯੱਗ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇਵਤਾ ਅਗਨੀ ਹੈ। ਅੱਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਲਾਟ ਹੈ ਅਤੇ ਲਾਟਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸਾਡਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਭਗਵਾ ਝੰਡਾ ਹੈ।

             *ਅਸੀਂ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਹਾਂ, ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਨਹੀਂ।*-–ਅਸੀਂ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਹਾਂ, ਅਗਿਆਨ ਦੇ ਨਹੀਂ। ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧ ਗਿਆਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਨਾਸ਼ ਲਈ ਹੀ ਘੋਰ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨੇਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (ਸੂਰਜ) ਹੈ।

ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੂਰਜ ਨਾਰਾਇਣ ਰਥ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਸਦੇ ਰੱਥ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਘੋੜੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਰਥ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਗੈਰਿਕ ਝੰਡਾ ਉਸਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਲਹਿਰਾਉਂਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਤਿਕਾਰਤ ਚਿੰਨ੍ਹ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਉਹੀ ਰੱਬ ਦਾ ਝੰਡਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਰੱਬ ਦਾ ਝੰਡਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਬਦ ਬਣਿਆ *”ਭਗਵਧਵਾਜ”* ਉਹ ਸਾਡਾ ਗੁਰੂ ਹੈ।

             ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸੁਚੱਜੇ ਕੰਮ ਲਈ ਚਾਰ ਆਸ਼ਰਮ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲੇ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਕਰਤੱਵ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਤੀਜੇ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚੌਥੇ ਵਿੱਚ ਸੰਨਿਆਸ ਲੈ ਕੇ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਚੌਥਾ ਆਸ਼ਰਮ ਉੱਤਮ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਪੂਰਨ ਤਿਆਗ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਚੌਥੇ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ, ਪਵਿੱਤਰ ਅਤੇ ਵਰਤ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਨਿਆਸੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਦਿਨ ਰਾਤ ਬਲੀ ਦੀ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਲਾਟਾਂ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਾ ਹਾਂ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਲਈ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਭਿਕਸ਼ੂ ਭਗਵੇਂ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ।

               ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੂਜਨੀਕ ਸੰਨਿਆਸ ਆਸ਼ਰਮ, ਜੋ ਕਿ ਸੂਰਜ ਦੇਵਤਾ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਅਗਨੀ ਸ਼ਿਖਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ, ਦੁਆਰਾ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਇਹ ਸਾਡਾ ਭਗਵਾ ਝੰਡਾ ਹੈ, ਸਾਡਾ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਉਸ ਰਾਹੀਂ ਸਾਡੀ ਕੌਮ ਦੀ ਆਤਮਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਸੰਘ ਨੇ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ, ਚਮਕਦਾਰ, ਭਗਵਾ ਝੰਡਾ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ।

(ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਮੁਖੀ ਧਰਮ ਜਾਗਰਣ ਪੰਜਾਬ )